تاریخ و دین ایزدیان

تاریخ و دین ایزدیان

پیش گفتار

       در پی حملات خونین تروریست‌ های دولت اسلامی یا داعش،  اقلیت مذهبی ایزدی مورد توجه رسانه‌ های جهان قرار گرفت.  اقلیتی که پیش از این چندان مورد توجه نبود،  و از خاستگاه، باورها و آداب و رسوم آن اطلاعات چندانی منتشر نشده بود.  البته فشار بر اقلیت ایزدی در شمال عراق،  با حملات گروه تروریستی دولت اسلامی یا داعش آغاز نشده است.  ایزدیان در زمان های حکومت صدام حسین، دیکتاتور پیشین این کشور (۱۹۷۹ تا ۲۰۰۳) و پیش از آن نیز تحت فشار دیگر گروه‌ های مذهبی بودند.  برخی از مسلمانان ایزدیان را فرقه ‌ای مرتد می‌دانند.

عکس شماره 7857.

ایزدی ها کیستند

      ایزدی ها یا به گفته ‌ای یزیدیها،  که در عراق امروز می زیند کیستند؟  آیا اینان با یزید و شمر و دیگران و یا دشمنان قسم خورده شیعیان پیوندی دارند؟  آیا واژه یزید و یزت و یا یزدان به خطا با هم در هم آمیخته و یا پشت آن داستان دیگری است؟  این پرسش‌ها چندی است که در اندیشه بسیاری از هم میهنان راه یافته و سخنان گوناگونی در این باره شنیده می شود.  بنابراین بد نیست تا با هم نگاهی‌ به ریشه واژه ایزد بیندازیم.  واژه های “یَزَتَه”، یَزَه، یَزدان، ایزد، …” به معنی‌ ایزدان زرتشتی است. واژه ایزد در فرهنگ واژه‌ های اوستایی نوشته احسان بهرامی چنین معنی‌ شده:  یَزُتَ= یَزَت= شایسته ستودن و بزرگ داشت است،  که سدها و شاید هزاران بار در اوستا و گاتا‌های اشو زرتشت به کار برده شده است.  واژه یسنا هم به معنی پرستش است.

عکس شماره 7858.

      یزتها در پارسی‌ میانه یَزَد شده و در پارسی‌ نوین هم ایزَد گفته می شود.  هفت ایزدان و یا هفت امشاسپندان اهورا مزدا و شش امشاسپند دیگر هستند،  که فروز های اهورا مزدا،  دانش بزرگ و آفریننده هستند.  بیراه نیست که بسیاری از ایزدی ها هم خود را زرتشتی می نامند.  شمار ایزدی‌ها در جهان به هفتصد هزار تن می‌رسد و‌ نزدیک نیم میلیون تا ششصد هزار تن‌ از آنان در شمال عراق متمرکز هستند.  شهر سینجار مرکز اصلی‌ آنان اکنون در دست داعشی‌ها است،  که به نظر می‌رسد کمر بر پاکسازی قومی ایزدی‌ها بسته اند.

      جمعیت ایزدیان ۸۰۰ هزار نفر برآورد می‌شود. بیشتر این افراد در شمال عراق زندگی می‌کنند؛  گروه‌ های کوچکی هم در سوریه، ترکیه، ارمنستان و گرجستان ساکن‌اند.  بزرگترین جمعیت ایزدیان در اروپا با حدود ۶۰ هزار عضو ساکن آلمان است.  البته در موارد یادشده در هیچ منبعی آمار دقیق وجود ندارد.

      دین ایزدی آمیخته جالبی‌ از دین ‌های کهن است.  بنیانگذار این دین در قرن ۱۱ شیخ خوشنامی از تبار بنی امیّـه بود،  که نَسَبش به نخستین سلسله‌ حکومت اسلامی می‌رسید.  آرامگاه او در شهر للیش عراق زیارتگاهی برای ایزدی‌ها و یادآور میلیون‌ها سوفی مسلمان جاهای دیگر است.  این روزها شهر للیش به مرکز اسکان آوارگان تبدیل شده است.

   عکس مقدس‌ترین مکان برای ایزدیان "لالش" در شمال عراق عکس شماره 7859.  در این مکان دو "چشمه مقدس" وجود دارد.  مقبره شیخ عدی بن مسافر،  برترین قدیس در باور ایزدیان هم در لالش قرار دارد.  تاریخ دقیق و دلیل تقدس لالش هنوز به‌طور کامل بررسی نشده است.  در حال حاضر پیشمرگه‌ های کرد از این مکان حفاظت می‌کنند.  هر سال هزاران زائر ایزدی به لالش می‌روند.  در آنجا مراسم احترام به مقدسات به همراه موسیقی سنتی- مذهبی برگزار می‌شود.  بسیاری از ایزدیان به این مراسم به چشم گردهمایی اعضای "خانواده بزرگ ایزدیان" می‌نگرند.  مراسم یادشده هر سال در ماه اکتبر (پاییز) برگزار می‌شود.

      با وجود پیوند این دین با اسلام،  می‌توان گفت کاملا از آن‌ جداست و به آئین‌ها و سنت های گوناگون غیر ابراهیمی و پیش اسلامی و ایرانی‌ بر می گردد.  ایزدی ‌ها به گونه ‌ای از تناسخ و جامعه قبیله ای طبقاتی باور دارند.  باور ایزدی از آئین زرتشت وام می‌گیرد،  که در پشته ایران کنونی و سرزمین های دور و بر آن‌ همه گیر بود.  حتا رمز و راز‌ های میترائیسم که یک دین شبه توحیدی است،  و در ایران و روم باستان به ویژه میان سربازان برای سده‌ها محبوب بود،  در آئین ایزدی دیده می شود.  همانند زرتشتی‌ها و پارسیان،  ایزدی‌ها هنگام مراسم مذهبی‌ شمع روشن می کنند،  که نشان پیروزی روشنی بر تاریکی‌ است.

      بسیار پیشتر از بیداد های کنونی که شیعه‌ها و دیگر اقلیت ‌های قومی عراق هم از آن بی‌ نصیب نماندند،  ایزدی ها دوره ‌های دراز آزار و اذیت را در کشاکش زورآزمایی امپراتوری ها و سپس تر دولت‌ های متمرد عرب تجربه کرده‌ اند. نماینده ایزدی ها در پارلمان عراق به “۷۲کشتار همگانی” در تاریخ مردمش اشاره می‌کند،  که از حمله وحشیانه مغول‌ها گرفته تا پاکسازی قومی ترکان عثمانی را در بر می‌گیرد. عثمانی‌ها حتا در اوایل قرن بیستم و پاکسازی قومی ارمن‌ها که امروز بسیاری آن را نسل‌کشی می دانند، ایزدی‌ها را هم آماج تیر خود کردند.

   عکس آداب و رسوم مذهبی و بر تن کردن لباس‌های خاص در مراسم مختلف، عکس شماره 7860.  تنها می‌توان ایزدی به دنیا آمد؛ گرویدن به این دین ممکن نیست.  البته برای خود ایزدیان هم ترک دین‌شان ساده نیست. بسیاری از خانواده‌ های ایزدی با ازدواج اعضای ‌شان با غیر ایزدیان مخالفت می‌کنند.

     موجودیت شکننده ایزدی ها در شمال عراق پس از هجوم نیرو های آمریکایی‌ در سال ۲۰۰۳ و برانداختن رژیم دیکتاتوری سکولار صدام حسین حساس تر هم شده است.  در سال ۲۰۰۷،  بمبگذاری های هماهنگ در یکی‌ از دهکده‌ های ایزدی در شمال غربی عراق ۸۰۰ کشته به جا گذاشت که در زمان خود بدترین حمله تروریستی پس از تصرف آمریکایی‌ها بود.  پس از اینکه سیاستگذاران فرقه ‌ای و نظامیان عراق به قدرت رسیدند، بیشترین جمعیت مسیحی‌ شمال عراق پا به فرار گذشته و به اروپا کوچ کرده اند.  اما ایزدیها در سرزمین مادری و در کنار کوه‌ ها و زیارتگاه ‌هایشان ماندند.  ولی‌ این زندگی‌ هم ممکن است به تاریخ بپیوندد.

عکس آوارگان ایزدی در شمال عراق،  شماره 7861.

پیشینه دین ایزدیان

      این دین پیش از ورود اسلام در مناطق یاد شده، وجود داشته ‌است و تحت تأثیر ادیان زرتشتی و مانوی قرار گرفته ‌است و عقاید مهر پرستانه و زرتشتی بر آن تأثیر داشته ‌اند.  تأثیراتی از دین یهود و فرقهٔ «نسطوری» و عقاید صوفیه (پس از اسلام) نیز در منابع برشمرده شده‌اند.  در منابع مربوط به فرقه‌ های اسلامی آن را فرقه ‌ای از جمله غلاة شیعه دانسته‌اند.

      اهل این کیش، به‌وسیلهٔ شیخ عدی بن مسافر اموی که عوام وی را «شیخ عدی» (Şêx Edî) می‌نامند مسلمان شدند. بعضاً گفته شده ‌است که ایشان بدلیل تشابه نام یزید با کیش خود او را امام و قدیس خود دانسته و حتی به مقام خدایی رسانیده‌ اند.  اولین دانشمندی که توجه محققان را به آنها جلب کرد، احمد تیمور پاشا بود،  که در کتاب «الیَزیدیه و مَنشاء نحلَتِهِم» به این مساله اشاره می‌کند،  که از این قوم پیش از قرن ششم هجری قمری نامی در تاریخ نیامده بود،  که این زمان همان زمانی است که شیخ عدی به میان آنها آمده،  و طریقهٔ «عدویه» را در میان آنها بنیان نهاده ‌است.  ابوفراس در کتاب خود که به سال ۷۵۲ هجری قمری تالیف شده‌ است،  آنها را به همین نام خوانده ‌است.

     محقق دیگر، «ابوسعید محمد بن عبدالکریم سمعانی» (درگذشته به سال ۵۶۲ هجری قمری) در کتاب «الانساب» می‌نویسد:  «جماعت بسیاری را در عراق در کوهستان حلوان و نواحی آن دید که ایزدی بودند،  و در دیه‌ های آنجا به صورت مردم زاهد اقامت داشتند،  و گِلی به نام «حال» می‌خورند.  این گل را برای تبرک از مرقد شیخ عدی برمی‌دارند،  و آن را با نان خمیر می‌کنند و بصورت قرص درآورده و گاه گاه می‌خورند،  و آن را «برات» نامند.  نام خدای آنها (بالاترین مرتبه ربانی) یزدان است.  تصور بر آن است که او در چنان منزلت بالایی است،  که نمی‌تواند مستقیما پرستش شود.  نقش این مرتبه الهی در عین حال نقشی غیر فعال است.  او خالق جهان است ولی نگهدارنده آن نیست.

      هفت روح (فروهر) بزرگ از او منبعث شده‌ اند،  که مهمترین آنها فرشته طاووس،  یا آنطور که در آیین ایزدی نامیده می‌شود،  ملک طاووس، قیم اراده الهی است. در آیین مسیحیت باستانی طاووس نماد بدمنشی بود بخاطر آنکه گفته می‌شد گوشت او فاسد نمی‌شود.  ملک طاووس در باور ایزدی‌ها نفس آغازین الهی و از او جدا ناشدنی است،  و با این ارزیابی آیین ایزدی تک‌خدایی است.

      ایزدی ها به خدای یگانه باورمندند،  که هفت فرشته او را نمایندگی‌ می کنند.  مجله اکونومیست می‌گوید بنا بر روایت‌ های ایزدی،  یکی‌ از فرشته‌ها به نام ملک تاووس برای اینکه به آدم سجده نکرد،  به زمین فرستاده شد.  ایزدی‌ها ملک تاووس را نه تماماً بد و یا خوب می دانند ولی‌ مسلمانان آن‌ را شیطان می نامند.

   عکس طاوس فرشته، عکس شماره 7862.  کیش ایزدیان قدیمی‌تر از مسیحیت و اسلام است. ایزدیان یکتاپرستند و به وجود شیطان اعتقاد ندارد.  در باور ایزدیان "طاوس فرشته" (ملک طاوس) از جایگاه ویژه‌ ای برخوردار است؛  فرشته ‌ای مقرب به درگاه،  که پروردگار ایزدیان او را بر فرشتگان هفتگانه ارجح کرده است.

    ایزدی‌ها پنج بار در روز ملک طاووس را عبادت می‌کنند.  نام دیگر او شیطان است که در عربی به فرشته رانده شده از درگاه خدا گفته می‌شود. همین موجب شده که به ایزدی‌ها انگ اشتباه "شیطان‌پرست" زده شود.  ایزدی‌ها به تناسخ اعتقاد دارند، به این معنی که روح به طور متناوب تا تطهیر کامل در جسم حلول می‌کند و به این شکل کاربرد دوزخ از بین می‌رود.

    بدترین سرنوشت برای یک پیرو آیین ایزدی، رانده شدن از جامعه ایزدی است،  چرا که این به معنی آن است،  که روح او دیگر هرگز پیشرفتی نمی‌کند.  گفتگو با هر دین و آیین دیگر هم برای آنها مطلقا ناممکن است.  در ارتباط با پنهان نگاهداشتن بخشی از کیش ایزدی‌ها درک نادرستی از ارتباط این آیین با فلسفه دوگانگی جهان زرتشتیان (نور و تاریکی) و حتی خورشید‌پرستی ایجاد شده است.

   عکس قبرستان ایزدیان،  در شهرهایی از کشور آلمان،  که شمار ایزدیان زیاد است،  امکان به خاکسپاری مردگان بر اساس آداب و رسوم ایزدیان وجود دارد.  در این قبرستان‌ها قطعه ویژه دفن ایزدیان و اتاق‌ هایی در نظر گرفته شده،  که ایزدیان در آن‌ها درگذشتگان خود را بنا بر آداب و رسوم خود می‌شویند و به خاک می‌سپارند.  پیش‌تر رسم بود که مردگان را برای تدفین به کشور محل تولدشان می‌بردند. عکس شماره 7863.

 کلیک کنید:  آزادی مطلق یا مشروط

کلیک کنید: تاریخ دین و آئین در ایران

کلیک کنید:  اثر های جهانی تمدن های کهن آت و جی

آبی= روشنفکری و فروتنی،  زرد= خرد و هوشیاری، قرمز=  عشق و پایداری،  مشروح اینجا

    توجه:  اگر وبسایت ارگ به هر علت و اتفاق،  مسدود، حذف یا از دسترس خارج شد،  در جستجوها بنویسید:  انوش راوید،  یا،  فهرست مقالات انوش راوید،  سپس صفحه اول و یا جدید ترین لیست وبسایت و عکسها و مطالب را بیابید.  از نظرات شما عزیزان جهت پیشبرد اهداف ملی ایرانی در وبسایت بهره می برم،  همچنین کپی برداری از مقالات و استفاده از آنها با ذکر منبع یا بدون ذکر منبع،  آزاد و باعث خوشحالی من است.

ارگ   http://arq.ir

کلیک کنید:  تماس و نظر